در دو دههی اخیر، خاورمیانه و شمال آفریقا شاهد سه برابر شدن تقاضای برق بودهاند. گزارشی از آژانس بینالمللی انرژی (IEA, 2023) هشدار میدهد که اگر سیاستهای انرژی در این منطقه اصلاح نشوند، تا سال ۲۰۳۵ شاهد رشد دستکم ۵۰ درصدی دیگر در مصرف برق خواهیم بود
اما چرا مصرف برق در این منطقه چنین جهشی داشته است؟ پاسخ در دو پدیده نهفته است:
- افزایش نیاز به سرمایش در اثر گرمای بیسابقه ناشی از تغییرات اقلیمی.
- گسترش تأسیسات آبشیرینکن برای مقابله با بحران آب.
این دو عامل، خود نتیجه تغییرات اقلیمی هستند و همزمان فشار مضاعفی بر شبکههای انرژی وارد میکنند
آیندهی انرژی در منطقه: نفت در حاشیه، خورشید در مرکز توجه
در حال حاضر، ۹۰ درصد برق منطقه از گاز و نفت تأمین میشود. اما این وضعیت در حال تغییر است:
- سهم نفت در تولید برق ظرف ده سال آینده به حدود ۵ درصد کاهش خواهد یافت
(Bloomberg, 2025). - در مقابل، انرژیهای تجدیدپذیر – بهویژه خورشیدی – تا یک دهه آینده رشد ۱۰ برابری را تجربه خواهند کرد
(IEA, World Energy Investment 2024 – Middle East).
این تحولات نشان میدهد که منطقه به سمت تنوعبخشی به منابع انرژی و استفاده بیشتر از خورشید و باد حرکت میکند.
\
سیاست و استراتژی، امنیت انرژی: رشد انرژیهای تجدیدپذیر در سراسر منطقه همگام با تغییرات پیش میرود.
در حالی که حرکت به سوی کربنزدایی و گذار به اشکال کم کربن انرژی در آمریکا و بخشهایی از اروپا کمرنگ شده، منطقه منا (خاورمیانه و شمال آفریقا) بدون هیچ نشانهای از کند شدن تلاشها برای متنوعسازی منابع انرژی به مسیر خود ادامه داده است.
مراکش با ۳۸ درصد از کل ظرفیت تولید خود از منابع تجدیدپذیر در سال ۲۰۲۴، پیشتاز بیچونوچرای منطقه است، اگرچه ظرفیت تولید کلی آن از بسیاری دیگر در این منطقه کمتر است. به نظر میرسد کشورهای حاشیه خلیج فارس و مصر به گسترش ظرفیت برق تجدیدپذیر خود ادامه میدهند و به این ترتیب به کاهش مصرف هیدروکربنها در بخش تولید برق کمک میکنند تا یا این منابع را برای صادرات آزاد کنند یا، در مورد مصر، نیاز به واردات گرانتر را کاهش دهند.
با این حال، به نظر میرسد گاز طبیعی برای بقیه دهه ۲۰۲۰ همچنان سوخت اصلی برای تولید برق باقی خواهد ماند. تعدادی از کشورهای منطقه برای سال ۲۰۳۰ اهدافی در زمینه انرژیهای تجدیدپذیر تعیین کردهاند و در حالی که بسیاری از این اهداف احتمالاً محقق خواهند شد، نیاز به افزایش تولید داخلی گاز یا تأمین منابع خارجی تنها به احتمال زیاد به رشد خود ادامه خواهد داد.
چالشهای پنهان: شبکه فرسوده و راندمان پایین
افزایش ظرفیت تولید بهتنهایی کافی نیست. شبکههای برق منطقه با مشکلاتی جدی دست و پنجه نرم میکنند:
- فرسودگی شبکهها و تجهیزات انتقال.
- تلفات توزیع دو برابر متوسط جهانی (IEA, 2023).
- راندمان پایین سیستمهای سرمایشی در مقایسه با استانداردهای جهانی.
بدون اصلاح این نقاط ضعف، حتی افزایش تولید برق هم نمیتواند پاسخگوی نیازهای رو به رشد منطقه باشد.
ایران؛ در معرض تهدید مستقیم
برای ایران که هماکنون با یک ابر بحران انرژی مواجه است، این تحولات پیام روشنی دارند:
- باید هرچه سریعتر مسیر انرژی خود را بازطراحی کند.
- سیاستهایی برای مدیریت تقاضا و افزایش بهرهوری در دستور کار قرار گیرد.
- سرمایهگذاری در زیرساختهای برق و اصلاح ساختار مدیریت انرژی اجتنابناپذیر است.
بیتوجهی به این هشدارها، میتواند آیندهی سرمایش، آب، صنعت و رفاه عمومی در ایران را بهطور مستقیم تهدید کند.
