در پنجماه نخست امسال، صادرات کشور به حدود ۶۱ میلیون تن و ارزشی نزدیک به ۲۱ میلیارد دلار رسید. در همین مدت، واردات ۱۵ میلیون تن کالا به ارزش حدود ۲۳ میلیارد دلار انجام شد.
🔻نتیجه: تراز تجاری منفی ۲ میلیارد دلار.
🔻مقایسه با پارسال: در مدت مشابه سال گذشته، صادرات ۲۲ میلیارد دلار و واردات ۲۷ میلیارد دلار بود که تراز تجاری را به حدود منفی ۵ میلیارد دلار رسانده بود
مقایسه تراز تجاری ایران در سال ۱۴۰۳ و نیمه اول ۱۴۰۴
تراز تجاری به عنوان یکی از شاخصهای کلیدی اقتصاد، نشاندهنده تفاوت میان ارزش صادرات و واردات یک کشور است. در ایران، با توجه به تحریمهای بینالمللی، نوسانات ارزی و وابستگی به صادرات نفتی، تراز تجاری همواره تحت تأثیر عوامل داخلی و خارجی قرار داشته است. در سال ۱۴۰۳ شمسی (مارس ۲۰۲۴ تا مارس ۲۰۲۵ میلادی) و نیمه اول سال ۱۴۰۴ (مارس تا سپتامبر ۲۰۲۵)، آمارها حاکی از ادامه روند منفی تراز تجاری غیرنفتی است. این مقاله بر اساس گزارشهای رسمی و تحلیلهای اقتصادی، وضعیت تراز تجاری ایران را بررسی میکند و به دلایل و پیامدهای آن میپردازد.
وضعیت تراز تجاری در سال ۱۴۰۳
بر اساس گزارش مرکز پژوهشهای مجلس، در سال ۱۴۰۳ تراز تجاری غیرنفتی ایران بالغ بر ۱۴ میلیارد و ۵۳۱ میلیون دلار منفی بوده است. این کسری ناشی از صادرات غیرنفتی به ارزش ۵۷ میلیارد و ۸۴۴ میلیون دلار و واردات بیش از آن است. در نیمه نخست سال ۱۴۰۳ (فروردین تا شهریور ۱۴۰۳)، ارزش واردات به ۳۳.۰۹ میلیارد دلار رسید، در حالی که صادرات تنها ۲۵.۹۲ میلیارد دلار بود، که منجر به کسری تجاری حدود ۷ میلیارد دلاری شد. این رقم بیسابقه، نشاندهنده تشدید فشارهای اقتصادی است.
جدول زیر خلاصهای از آمار سال ۱۴۰۳ را نشان میدهد:
| دوره زمانی | صادرات غیرنفتی (میلیارد دلار) | واردات (میلیارد دلار) | تراز تجاری (میلیارد دلار) |
|---|---|---|---|
| نیمه نخست ۱۴۰۳ | ۲۵.۹۲ | ۳۳.۰۹ | -۷.۱۷ |
| سال کامل ۱۴۰۳ | ۵۷.۸۴۴ | حدود ۷۲.۳۷۵ | -۱۴.۵۳۱ |
این آمار حاکی از آن است که تجارت خارجی ایران عمدتاً با هفت کشور اصلی (مانند چین، امارات، ترکیه، عراق، هند، روسیه و پاکستان) انجام میشود، که این تمرکز جغرافیایی ریسکپذیری اقتصاد را افزایش میدهد.
وضعیت تراز تجاری در نیمه اول ۱۴۰۴
در نیمه اول سال ۱۴۰۴، روند منفی ادامه یافته است. بررسی آمار پنج ماهه نخست سال ۱۴۰۴ (فروردین تا مرداد ۱۴۰۴) نشان میدهد که صادرات غیرنفتی با کاهش ۶ درصدی مواجه شده و تراز تجاری به منفی ۲.۱ میلیارد دلار رسیده است. این کاهش صادرات همزمان با افت واردات رخ داده، اما کسری همچنان پابرجاست. اگرچه آمار دقیق شش ماهه هنوز منتشر نشده، اما پیشبینیها بر اساس روند فعلی، کسری مشابهی را برای نیمه اول سال نشان میدهند.
در مقایسه با سال ۱۴۰۳، نیمه اول ۱۴۰۴ شاهد افت همزمان صادرات و واردات است، که میتواند نشانهای از رکود در تجارت خارجی باشد. برای مثال، مازاد تجاری با کشورهایی مانند پاکستان افزایش یافته (۱۳.۶ درصد رشد در سال ۱۴۰۳ نسبت به سال قبل)، اما این رشد محدود به شرکای خاص است و نمیتواند کسری کلی را جبران کند.
تحلیل دلایل و عوامل مؤثر
دلایل داخلی و خارجی کسری تراز تجاری
- تحریمهای بینالمللی: تحریمهای آمریکا و غرب بر صادرات نفتی و غیرنفتی ایران تأثیر گذاشته و دسترسی به بازارهای جهانی را محدود کرده است. این امر منجر به تمرکز تجارت بر کشورهای همسایه و آسیایی شده، که اغلب با شرایط نامساعد همراه است.
- نوسانات ارزی و تورم: افزایش نرخ ارز آزاد و تورم داخلی، هزینه واردات را بالا برده، اما صادرات را نیز تحت تأثیر قرار داده است. در سال ۱۴۰۳، کسری تراز تجاری غیرنفتی حدود ۱۵ میلیارد دلار باقی مانده، که مشابه سالهای قبل است.
- ساختار صادرات: وابستگی به صادرات خام مانند پتروشیمی، مواد معدنی و محصولات کشاورزی، ایران را در برابر نوسانات قیمت جهانی آسیبپذیر کرده است. در مقابل، واردات عمدتاً شامل کالاهای سرمایهای و واسطهای است که برای تولید داخلی ضروری هستند.
- تمرکز جغرافیایی: بیش از ۸۰ درصد تجارت ایران با هفت کشور انجام میشود، که این امر ریسکهای ژئوپلیتیکی را افزایش میدهد.
مقایسه با سالهای گذشته
در سال ۱۴۰۲، تراز تجاری مثبت ۲۱ میلیارد دلاری گزارش شده بود (شامل نفت)، اما در سال ۱۴۰۳ این رقم به مثبت ۲۶.۸ میلیارد دلار افزایش یافت اگر نفت را در نظر بگیریم. با این حال، تراز غیرنفتی همواره منفی بوده و در سالهای ۱۴۰۱ تا ۱۴۰۳ حدود ۱۵ میلیارد دلار کسری داشته است. در سطح جهانی، آمارهای میلادی نشاندهنده کسری ۱۵.۲۹ میلیارد دلاری در ۲۰۲۳ است، که با روند شمسی همخوانی دارد.
پیامدها و راهکارها
کسری مداوم تراز تجاری میتواند منجر به فشار بر ذخایر ارزی، افزایش بدهی خارجی و تشدید تورم شود. در نیمه اول ۱۴۰۴، ادامه این روند میتواند رشد اقتصادی را کند کند، به ویژه با توجه به کاهش ۶ درصدی صادرات. برای بهبود، پیشنهاد میشود:
- تنوعبخشی به شرکای تجاری و تمرکز بر بازارهای آفریقا و آمریکای لاتین.
- تقویت صادرات دانشبنیان و ارزش افزوده بالا.
- تسهیل مقررات ارزی و حمایت از تولید داخلی برای کاهش واردات.
در نهایت، تراز تجاری ایران در دوره مورد بررسی، نشاندهنده نیاز به اصلاحات ساختاری است تا اقتصاد از وابستگی به نفت رهایی یابد و به سمت تعادل پایدار حرکت کند. با توجه به شرایط فعلی، چشمانداز نیمه دوم ۱۴۰۴ نیز چالشبرانگیز به نظر میرسد، مگر اینکه تغییرات سیاست خارجی رخ دهد.
